HNW heeft gevolgen voor de bytes, de bricks en behaviour van de organisatie. Als arbeidshygiënist ben ik vooral geïnteresseerd in de bricks, de huisvesting, en in zekere mate ook in de bytes (ICT). Hoewel ik me er terdege van bewust ben dat het maar een onderdeel van HNW is en, in verhouding tot behaviour (cultuur en gedrag), slechts een klein onderdeel is.
Bricks ‘n Bytes
De kantoorwerkplek met in hoogte verstelbare stoel, bureau en beeldscherm wordt vervangen door een laptop of een plat 8 inch schermpje wat op een tafel of op schoot ligt op kantoor. En niet alleen op kantoor; de tegenwoordige werknemer klapt de laptop overal open; thuis, in de trein, het restaurant of internetcafé. Bovendien gaat het niet meer alleen om laptops, maar ook om notebooks, iPhones en Blackberries.
Ergonomie?
Hoe mooi en inspirerend de werkomgeving ook is, toch moet ik waken voor het ‘vingertje van de Arbo’. Want je struikelt er, soms letterlijk, over de ergonomische verbeterpunten.
Om mee te beginnen, veelvuldig laptop gebruik. Een laptop is een ergonomisch wangedrocht. Die mag je ‘kaal’ (zonder extern toetsenbord, muis en scherm) maar beperkt gebruiken. Maximaal twee uur per dag. Daarnaast wordt gebruik gemaakt van i-Pads, iPhone, android of Blackberry enzovoorts. Over de ergonomie daarvan is weinig bekend, maar laat naar zich raden.
De werkplekken (en dan heb ik het ook over de werkplekken op kantoor) zijn, ergonomisch gezien, niet optimaal ingericht. En dan druk ik me nog voorzichtig uit.
Bij één bedrijf wordt trots gewezen op de geheel duurzame bureaustoel. “Alleen in hoogte verstelbaar, de tegendruk van de rugleuning past zich automatisch aan het gewicht aan.” Dat is dus niet conform de norm voor een bureaustoel. Iets verderop zet een medewerker zijn laptop op tafel. Hij draait het laptopscherm 180° rond en gebruikt het platte beeldscherm op het bureau. “Hoef ik mijn bril niet op te zetten’, zegt hij. In de volgende ruimte staat een overlegtafel, aangeduid als de hangplek. Deze wordt niet veel gebruikt. Wellicht door het gebrek aan vrije ruimte voor knieën en voeten onder de statafel, denk ik, nee, hoop ik.Al die ergonomische inzichten en adviezen, ik vind er maar weinig van terug in de werkplekken van HNW.
De ingrediënten zijn voor RSI volop aanwezig
Niet optimale werkplekinrichting, veelvuldig gebruik van laptops of tablet computers en lange werktijden; de ingrediënten voor RSI zijn volop aanwezig bij HNW. Is een toename van RSI te verwachten.
Ja, zeggen de resultaten van verschillende onderzoeken
Uit onderzoek van Microsoft onder duizend Britse werknemers volgt een verontrustende boodschap. Zij vonden een toename het aantal RSI-gerelateerde klachten in één jaar van dertig procent. Ook vonden ze dat de werknemers een uur per dag langer op laptop of mobiel werken dan twee jaar geleden. Wat mogelijk de toename van de RSI-gerelateerde klachten kan verklaren. Is dit een voorbode van wat in Nederland kan gebeuren? Het gebruik van laptops en mobieltjes voor werk is in Engeland hoger dan in Nederland, maar neemt in Nederland flink toe.
Logitech liet onderzoek naar klachten en laptopgebruik uitvoeren en vond dat bijna de helft van de Nederlandse computergebruikers last heeft van pols, nek of andere gewrichten bij het gebruik van een notebook. Niet verwonderlijk concludeerde de onderzoekers aangezien slechts 1 op de 8 laptopgebruikers bewust let op zijn of haar werkhouding. Fellowes, evenals Microsoft en Logitech, leverancier van ergonomische toetsenborden en hulpmiddelen, vond vergelijkbare resultaten in onderzoek. Ook TNO vond een relatie, aldus diverse nieuwsberichten op internet (referentie TNO niet gevonden!). Uit het onderzoek van TNO zou blijken dat veel thuiswerkers langere dagen maakten en dat, door het werken op eigenlijk niet voor dat doel geschikte plaatsen, het aantal RSI-klachten in twee jaar tijd fors toenam.
Nee, zeggen de cijfers van de Nederlandse bedrijven die HNW al toepassen
Googlen op HNW en RSI leert dat de cijfers bij de Nederlandse bedrijven die HNW al jaren toepassen anders zijn. Bij ICT-office is het aantal werknemers dat met RSI uitvalt in 2009 zes keer zo klein geworden sinds 2000.1 E-office meldt dat het meldt dat het laatste geval van RSI dateert uit 2004. Het laatste geval van RSI bij VX Company was in 2007. En Microsoft meldt “We hebben nul medewerkers met RSI.”2 In het onderzoek van TNO naar telewerkers werd geen relatie gevonden met RSI. Het percentage RSI klachten was in de groep telewerkers niet anders dan in de groep niet anders dan in de groep niet telewerkers, namelijk circa 37%. [Voor degenen die dachten dat RSI niet meer bestaat, we spreken dus nog steeds over 1 op de 3 werknemers met RSI-klachten.]3
Ik snap het niet
Hoe zijn deze zaken met elkaar te rijmen? Hoe komt het dat de opmars van HNW en de komst van i-Pad en smartphones niet leidt tot een hoos aan klachten zoals muisarm, SMS-duim, phonevingers of twittertengels?
Binnen de bedrijven die voorop lopen in HNW zien we een grote aandacht voor gezond computeren. Informatie aan nieuwe medewerkers, herhaaldelijk aan de orde stellen in meetings, aanspreken op gebruik van hulpmiddelen en benutten van pauzes. Er zijn voorzieningen zoals tafelvoetbal of de WII, om even lekker te kunnen ontspannen in de pauzes. Of er komt wekelijks een fysiotherapeut om klachten en pijntjes weg te strijken.
Een andere mogelijke verklaring is dat in de pioniersfase van HNW sprake is van een zekere selectie. Zo zouden telewerkers goede presteerders zijn met een goede relatie met hun leidinggevende. Is het mogelijk dat de groep medewerkers die overstappen tot HNW minder ‘at risk’ zijn voor RSI? Maar dan is de vervolgvraag: Wat gaat er gebeuren als bedrijven massaal overgaan op HNW en medewerkers daarin mee moeten gaan?
Een negatieve verklaring is dat de economische crisis RSI maskeert. De klachten zijn er wel, maar worden niet gemeld bij baas of bedrijfsarts. Uit angst om de baan te verliezen. Echter, je kunt wel een tijdje je kiezen op elkaar houden bij pijnklachten, maar dat hou je niet maanden lang vol. En als er iemand dan uiteindelijk toch uitvalt vanwege RSI, zijn is het verzuim langer dan wanneer eerder hulp was gezocht. En dan zou dat toch ergens moeten blijken uit de cijfers van bedrijven die al lange tijd HNW toepassen.
Ligt de verklaring dan bij HNW zelf?
HNW geeft de medewerker de mogelijkheid veelvuldig werkzaamheden af te wisselen over de dag. Je kunt de dag beginnen in de huiskamer; even de mail checken onder het genot van een kop koffie, een tijdje op een kantoorwerkplek werken, telefoneren in de luie oorfauteuil, even brainstormen met collega’s aan een tafel met videoconferencing, enzovoorts. Opgeteld over de dag is het laptopgebruik weliswaar veel langer dan de toegestane twee uur, maar niet continu in dezelfde houding. Wat aansluit aan de stelling: ‘Het doet er minder toe hoe u achter u achter de computer zit, maar wel hoe láng u er achter zit’.4
Maar ook de relatie met langdurig computeren is niet eenduidig. Twee jaar lang volgen van tweeduizend kantoormedewerkers leidde tot de conclusie dat er geen verband bestaat tussen de duur van het computergebruik en arm-, nek- en schouderklachten. Factoren die wel van invloed zijn, zijn, volgens het onderzoek, variatie in werktaken, gelijktijdig gebruik van telefoon en computer, lage waardering van werk, een overmatige toewijding aan werk en doorwerken tijdens lunchpauzes. Wellicht moeten we de verklaring vooral zoeken in de mentale aspecten van HNW. Geeft HNW de werknemer zoveel zelfstandigheid, verantwoordelijkheid, grotere werknemerstevredenheid dat de positieve effecten van HNW de effecten van een ongunstige werkhouding (grotendeels) teniet doen?
Ik ben er van overtuigd dat HNW de toekomst is, maar ten aanzien van ergonomie en RSI roept het bij mij meer vragen dan antwoorden op. Is this a disaster waiting to happen? En trekken de werkplekadviseurs straks weer en masse op pad voor werkplekonderzoeken en –aanpassingen? Of gaan de ergonomische inzichten over de traditionele werkplek niet op binnen HNW? En moeten we minder met ons belerende vingertje zwaaien omdat ‘het niet mag van de Arbo’.
Wie de antwoorden heeft, ik hoor ze graag. En anders zal de tijd het leren...
1 http://www.it-executive.nl/headlines/headline/rsi_is_terug_van_nooit_weggeweest/
2 http://www.intermediair.nl/artikel/het-nieuwe-werken/151496/thuiswerker-werkt-niet-meer-thuis.html
3 Peter Smulders, Karlous Kraan en Frank Pot - Telewerkers vormen een elite, ESB 96(4616) 19 augustus 2011
4 Paulien Bongers Maak werk van RSI. Inaugurele rede, 11 september 2011
